Gdy w marcu 1914 r. austriackie dzienniki przyniosły zapowiedź przyjazdu arcyksięcia Ferdynanda do Sarajewa, skromny urzędnik Mihajlo Puszara staranie wyciął wzmiankę z gazety, włożył wycinek do koperty i na maszynie zaadresował ją: „Nedielko Czabrinović, Belgrad, kawiarnia Pod Złotym Jesiotrem”.

Nedielko Czabrinović był Bośniakiem. Pochodził z tzw. dobrego domu - był synem właściciela kawiarni. Skłócony jednak z lojalnym wobec monarchii ojcem porzucił szkołę i został czeladnikiem drukarskim. Zaczytuje się w dziełach anarchisty Piotra Kropotkina, socjalisty Williama Morrisa, marksistki Klary Zetkin, lewicującego czeskiego nacjonalisty Tomasza Masaryka. Drukuje ulotki anarchistyczne i w końcu jako podejrzany przez c.k. policję musi uciekać do serbskiego Belgradu. Tam żyje w nędzy, często głodując, nieraz będąc bezdomnym. Swoje credo wygłosił podczas procesu: „Jestem zwolennikiem idei radykalno-anarchistycznej, która dąży do zniszczenia obecnego systemu drogą terroru, aby go zastąpić systemem liberalnym. Dlatego nienawidzę wszystkich przedstawicieli systemu konstytucyjnego, i to nie tej czy innej osoby jako takiej, lecz jako reprezentanta władzy, która ciemięży ludzi...”

W Belgradzie poznał innego młodego uchodźcę z Bośni: Gawriło Principa. Ten pod wieloma względami różnił się od Nedielki. Urodził się w biednej wiejskiej rodzinie, z domu wyniósł serbski patriotyzm. Na procesie mówił o sobie: „Jestem jugosłowiańskim nacjonalistą. Dążę do zjednoczenia wszystkich południowych Słowian. Obojętne mi jest, jaka będzie forma państwowa, bylebyśmy uwolnili się od Austrii”. Do ich paczki należał też Trifko Grabeż – niezwykle wybuchowy młodzieniec, wyrzucony ze szkoły za spoliczkowanie nauczyciela.

Wszyscy trzej przystąpili do sprzysiężenia „Życie albo Śmierć”, które powstało 31 marca 1914 r. z  inicjatywy Dżuro Szaraca i Milana Cziganovića. W pewną kwietniową noc kierownictwo organizacji - Rada Duchów Mścicieli Kosowego Pola – podjęło decyzję o zgładzeniu austriackiego następcy tronu.

Nie był to pierwszy akt terroryzmu w słowiańskich prowincjach Austro-Węgier. Już w maju 1910 r. planowano zabić cesarza Franciszka Józefa. Niedoszły wykonawca tej akcji, student prawa Bogdan Żerajić, załamał się; by się zrehabilitować dokonał 15 czerwca nieudanego zamachu na komendanta Bośni i Hercegowiny gen. Vareszanina a potem popełnił samobójstwo. 8 czerwca 1912 r. miał miejsce zamach na bana chorwackiego Slavka Cuvaja. 31 października student Ivan Planiszczak ponownie próbował zamordować Cuvaja. 18 sierpnia 1913 r. Stjepan Dojczić z Ameryki zranił bana Skerleca. W styczniu 1914 stolarz Mehmed Mehmedbasić przygotowywał zamach na gubernatora Potiorka; inna grupa chciała zgładzić ministra Leona Bilińskiego. W  maju 1914 r. student Jakov Szefer zginął w czasie próby zamachu na arcyksięcia Salwatora.

Sprawcami tych czynów byli aktywiści ruchu Mlada Bosna (Młoda Bośnia). Zalążkiem MB było uczniowskie koło „Wolność” w gimnazjum w Mostarze; w jego skład wchodzili: poeta Vladimir Gaczinowić, Szpiro Szoldo, Ljubo Mijatović, Pero Slijepczević, Dimitrije Mitrinović. W 1906 r. Gaczinović i Mitrinović pojawili się w Sarajewie zbierając podobnych do siebie. W dwa lata później Habsburgowie dokonali oficjalnej aneksji Bośni (okupowanej już od 30 lat). Wywołuje to opór radykalnej młodzieży. „Jeżeli Austro-Węgry chcą nas połknąć, to przegryziemy im brzuch” – mówi ona. Powstaje Młoda Bośnia, do założycieli której zaliczyć można Slijepczevića, Mitrinovića, Mihajlo Blagojevića, Bozhidara Zeczevića, Aco Bogdanovića, Veljko Bosarovića. Trudno tu mówić o organizacji. Jak napisał Franciszek Bernaś „Ruch ten nie miał ani jednolitych form organizacyjnych, ani ujętego na piśmie programu działania czy statutu; nie miał też ściśle określonego obszaru działania”.

Podobnie niespójna była ich ideologia. Największy wpływ wywarł na MB Svetozar Marković (1846-1875) – pierwszy socjalista południowej Słowiańszczyzny, sympatyk rosyjskiego narodnictwa, uczestnik Komuny Paryskiej. W wydawanych przez siebie pismach „Radnik” (Robotnik) i „Oslobodjenje” (Wyzwolenie) Marković łączył socjalizm i zjednoczenie Słowian, postulując obalenie monarchii i ustanowienie wolnej federacji ludów bałkańskich. W ślad za Markovićem młodobośniacy fascynowali się rosyjskim narodnictwem (wyjaśnić tu trzeba, że narodnictwo to specyficznie słowiańska odmiana anarchizmu wiejskiego). Jeden z liderów ruchu Vladimir Gaczinović pisał: „Do naszych najlepszych nauczycieli należą: Czernyszewski, Hercen, Ławrow, Bakunin...”. Wśród mistrzów Młodej Bośni znaleźli się też np. anarchista Proudhon i rewolucyjny włoski nacjonalista Mazzini, który pisał: „Święty jest miecz w ręce Judyty, miecz, który skrócił życie Holofernesa...”. To na wzór mazzinistowskiej Młodej Italii romantycy z Sarajewa nazwali swój ruch Młodą Bośnią. Władysław Pawlak w swej „Księdze zamachów” próbował przedstawić ten melanż następująco: „Teorie anarchistyczne to jeden tylko nurt młodzieńczej lektury, która oddziaływała na umysły sarajewskiej młodzieży. Czytali dzieła wielkich romantyków literatury światowej i poematy patriotyczne. Sięgali do Marksa.”

Uczestnik ruchu Milian Budimir wspominał: „Nasz cel był rewolucyjny: wyzwolenie Bośni i Hecegowiny spod dominacji austro-węgierskiej i wspólna walka z Serbią i Czarnogórą przeciw Turkom o wyzwolenie całego terytorium południowo-słowiańskiego. O sprawach ekonomicznych mówiliśmy nieustannie jako o ‘jasnej przyszłości’, którą przyniosłoby wyzwolenie biednym, przede wszystkim chłopom, stanowiącym podówczas ogromną większość w ówczesnej Bośni i Hercegowinie”. Na podkreślenie zasługuje jeszcze jedno: brak plemiennego szowinizmu u młodobośniaków. Choć przeważali wśród nich najbardziej upośledzeni w Bośni Serbowie, to spotykamy w szeregach MB też muzułmanów (np. Mehmed Mehmedbasić) i Chorwatów (jak Ivo Kranjczević). „Najbardziej pozytywnym wkładem młodobośniaków w walkę Słowian Południowych o wyzwolenie narodowe jest ich próba wzniesienia się ponad konflikty religijne i narodowe”, napisał jugosłowiański historyk Vladimir Dedijer.

Ma więc rację Dedijer pisząc: „Nie można byłoby scharakteryzować młodobośniaków jako wyłącznie nacjonalistów. Najbardziej zdecydowani wśród nich dążyli nie tylko do zrzucenia obcego jarzma i zlikwidowania konserwatyzmu i zacofania w społeczeństwie; rzucili wyzwanie wszystkim istniejącym instytucjom państwowym, jak i oświatowym, wyznaniowym i rodzinnym; propagowali równość i emancypację kobiet”.

Na pierwszy plan wysuwał się jednak konflikt podbitego ludu z zaborcą. Młodobośniacy myślą o walce partyzanckiej ale Belgrad na to nie pozwala. Anarchizujący ruch bośniackiej młodzieży pozostawał bowiem w skomplikowanym, niejasnym związku z tzw. „Czarną Ręką”. Była to konspiracyjna organizacja kierowana przez płk. Dragutina Dmitrievića ps. „Apis”, szefa serbskiego wywiadu wojskowego. Jej cel zawierał się w jej oficjalnej nazwie: „Ujedinenje ili smrt” – „Zjednoczenie [Słowian Południowych] albo Śmierć”. Przywódca sprzysiężenia „Życie albo Śmierć” Cziganović związany był z mjr. Tankoszićem, który z kolei był człowiekiem „Apisa”. To od Tankoszića grupa Principa-Czabrinovića otrzymała broń dla dokonania zamachu. A jednak, jak napisał W. Pawlak, „Nikt jednak nie może z absolutna pewnością powiedzieć, czy pułkownik Apis rzeczywiście dążył do tego, by arcyksiążę Franz Ferdynand został zamordowany, czy też pragnął utrzymać kontrolę nad wymykającym się z jego rąk zdecydowaniem członków Młodej Bośni”. Przedwojenny historyk Jan Dąbrowski twierdzi, że w Czarnej Ręce wieść o planie zamachu na arcyksięcia wywołała żywy sprzeciw. Jak było – nigdy zapewne się nie dowiemy. Tajemnicę zabrał ze sobą do grobu płk „Apis”, który w 1917 r. został z rozkazu króla rozstrzelany za próbę dokonania przewrotu.

28 czerwca 1914 r. młodobośniacka bojówka była gotowa do dzieła. Na wyznaczonych stanowiskach wzdłuż trasy przejazdu arcyksięcia stanęli: Czabrinović, Mehmedbasić, Princip, Danilo Ilić, szesnastolatkowie Vaso Czubrilović i Cvetko Popović. Najpierw cisnął granatem Czabrinović ale ta próba spaliła na panewce. Potem strzelał Princip – jemu się udało. Następca tronu Austro-Węgier był martwy. Zabójstwo to stało się początkiem I wojny światowej – wojny, która zdaniem historyków tak naprawdę zakończyła dopiero XIX stulecie...