nr 1 (3), 1999
Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej zarejestrowane
zostało 20 marca 1995 r. Skupia około 40 osób z kraju i zagranicy. Członkowie -
pielęgnując wielowiekowe tradycje - tworzą kulturę romską i przekazują jej piękno
następnym pokoleniom. Cele Stowarzyszenia realizowane są w różnych formach:
gromadzenie dokumentów, rękopisów i innych pamiątek związanych z dziedzictwem kultury
Romów, koncerty, konkursy, wystawy, spotkania autorskie, działalność wydawnicza.
Stowarzyszenie zabiega o to, by nie tylko pieśń, taniec i barwne stroje - choć
stanowią one bardzo ważny przejaw tradycji kulturowych - kojarzone były z Romami.
Dlatego odbywają się konferencje naukowe z udziałem cyganologów, naukowców z
różnych dziedzin, językoznawców, dziennikarzy... W 1996 r. zorganizowano sympozjum nt.
"Sytuacja społeczno-prawna Romów w środkowo-wschodniej Europie". W sierpniu
tego roku tematem konferencji był język romski, jego odłamy i dialekty. Naukowcy z
Rosji, Szwecji, Serbii, Czech, Ukrainy i Polski zastanawiali się, czy jest możliwe
ujednolicenie języka, który nie ma alfabetu ani też zasad pisowni, a który - tylko w
Europie - występuje w 10 dialektach.
Staraniem STiPKC ukazało się kilka wydawnictw. Pierwsze pt. "Zniknęły z dróg
ostatnie tabory" (1995) zawiera wiersze nagrodzone i wyróżnione w I
Międzynarodowym Konkursie Poetyckim im. Papuszy. Drugie to opracowanie Leszka Bończuka
pt. "Papusza, czyli wolność tajemna" (1996) mówiące o poszukiwaniach
dokumentów na temat romskiej poetki. W 1997 r. uczestnicy IX Międzynarodowych Spotkań
Zespołów Cygańkich "Romane Dyvesa" mogli zakupić kolejne wydawnictwa:
okolicznościową, bogato ilustrowaną jednodniówkę oraz publikację pt. "Sytuacja
społeczno-prawna Romów w środkowo-wschodniej Europie" (w językach polskim i
angielskim), będącą plonem wspomnianej konferencji. Publikowane w niej referaty
dotyczą takich spraw jak: sytuacja społeczna i przestępczość wśród Romów, motywy
romskie w kulturze nie-Romów, praca duszpasterska i edukacja Romów. Najnowsza publikacja
to zbiór wierszy ks. Zygmunta Kowalczyka z Gorzowa Wlkp. pt. "Niebo szyte
ziemią". Autor jest zainteresowany życiem i kulturą Romów, stąd romskie impresje
w utworach gorzowskiego duszpasterza. W przygotowaniu jest książka Piotra
Krzyżanowskiego na temat przestępczości wśród Romów.
Odbył się również konkurs recytatorski i poezji śpiewanej im. Papuszy. Na
rozstrzygnięcie oczekuje konkurs kompozytorski na - oryginalne oraz inspirowane muzyką
romską - kameralne utwory wokalno-instrumentalne. Stowarzyszenie było organizatorem
40-lecia "TERNO" i pracy artystycznej założyciela zespołu - Edwarda
Dębickiego z Gorzowa Wlkp. W Gorzowie też miała miejsce promocja interesującej
książki Adama Bartosza (dyrektora Muzeum Okręgowego w Tarnowie, gdzie są bogate zbiory
na temat Romów) pt. "Nie bój się Cygana" oraz polsko-niemieckiego wydania
wierszy Papuszy w tłumaczeniu wielce zasłużonej w tłumaczeniu Karin Wolff z Frankfurtu
n. Odrą, wielce zasłużonej w popularyzowaniu kultury Romów w Niemczech. Ważnym
wydarzeniem dla miłośników literatury i przyjaciół Romów było spotkanie z poetą,
prozaikiem, eseistą i tłumaczem Jerzym Ficowskim.
Po raz trzeci Stowarzyszenie było głównym organizatorem Międzynarodowych Spotkań
Zespołów Cygańskich, kulturotwórczej imprezy, której celem jest utrwalenie i ochrona
tradycji kulturowych Romów jak również inspirowanie romskich twórców, cyganologów i
animatorów kultury do działań artystycznych, naukowych i edukacyjnych kształtujących
tożsamość. "Romane Dyvesa" (Romskie Dni) - bo taką nazwę mają Spotkania -
to nie tylko koncerty w amfiteatrze gorzowskim, to również wiele imprez towarzyszących,
pilotowanych przez członków Stowarzyszenia.
Niezwykłej wagi wydarzeniem było pozyskanie przez STiPKC rękopisów Bronisławy
Wajs-Papuszy, które Gorzowowi przekazał Jerzy Ficowski. To bezcenne świadectwo
twórczości i prawdy o autorce "Pieśni mówionych" zawiera 134 jednostki
epistolarne i rękopisy oraz 196-stronnicowy pamiętnik pisany ręką Papuszy.
Nieprzypadkowo więc Jerzy Ficowski otrzymał godność I Członka Honorowego
Stowarzyszenia. Dla uczczenia 10. rocznicy śmierci Papuszy odbył się wieczór
poetycko-muzyczny z udziałem Anny Chodakowskiej (recytacje) i Anny Faber (harfa).
Wiele tych przedsięwzięć mogło zaistnieć dzięki przychylności Ministerstwa Kultury
i Sztuki, a szczególnie podsekretarza stanu Michała Jagiełły, który jest stałym
gościem "Romane Dyvesa". STiPKC wspierają też wojewoda gorzowski, prezydent
Gorzowa Wlkp., Wojewódzki Dom Kultury, muzeum i sponsorzy indywidualni.
Prezesem STiPKC jest kompozytor i kierownik artystyczny zespołu "TERNO" Edward
Dębicki, wiceprezesami: Piotr Krzyżanowski (autor pracy doktorskiej z cyganologii) i
Stanisław Stankiewicz (redaktor naczelny "Rom-po-Drom"). W skład zarządu
wchodzą także: sekretarz Anna Makowska-Cieleń (filolog i regionalistka), skarbnik
Elżbieta Klimko (pracownik WDK) i członek Leszek Bończuk, przyjaciel Romów i
popularyzator twórczości Papuszy.
Kontakt z STiPKC: Wojewódzki Dom Kultury, ul. Wał Okrężny 36/37, 66-400 Gorzów Wlkp.
(na podst. tekstu Anny Makowskiej-Cieleń w: "Przegląd Wielkopolski" nr 37-38)