Strona główna
nr 3 (5), 1999


Mniejszości na świecie

Piekło na rajskiej wyspie

Sri Lanka, zwana czasem "Rajską Wyspą", zamieszkana jest przez dwie główne wspólnoty: 74 % stanowią Syngalezi (na ogół buddyści) a 18 % wyznający hinduizm Tamilowie. Ci drudzy, których główna masa zamieszkuje południe Indii, przybyli w dwóch falach: pierwsza jeszcze w średniowieczu, druga dopiero pod panowaniem brytyjskim. O ile pierwsi osiedlali się na północy i wschodzie wyspy, to drudzy byli ściągani jako robotnicy na plantacje centralnego płaskowyżu, i do tej pory tworzą odrębną, biedniejszą i gorzej wykształconą społeczność. Spotykamy też na Sri Lance muzułmańskich Maurów (potomków osadników arabskich), chrześcijańskich Burgerów (ludność pochodzenia holenderskiego) i pierwotnych mieszkańców wyspy - Weddów (w 1953 r. żyło ich już tylko 715).

W czasach swego panowania Brytyjczycy faworyzowali tamilską mniejszość, która dzięki temu zdominowała gospodarcze, polityczne i kulturalne życie wyspy. Po odzyskaniu niepodległości syngaleska większość zaczęła wyrównywać dysproporcje na swoją korzyść. Ograniczano prawa języka tamilskiego (w czerwcu 1956 r. przyjęto ustawę uznającą sinhala za jedyny język urzędowy), popierano osadnictwo syngaleskie w tamilskich rejonach, zwalniano Tamilów z służb publicznych. Efekty następowały szybko: między 1970 i 1979 r. liczba tamilskich urzędników spadła z 11 do 5 %. O ile w 1969 r. 50 % studentów medycyny i 48 % inżynierii było Tamilami, to w 1983 stanowili oni tylko 22 % słuchaczy medycyny i i 28 % inżynierii.

Rodzi to rzecz jasna niezadowolenie ludności tamilskiej. Już w 1944 r. G. G. Ponnambalam tworzy Ogólnocejloński Kongres Tamilów (All Ceylon Tamil Congress). Ta konserwatywna partia współpracuje z prawicową syngaleską Zjednoczoną Partią Narodową (UNP), co nie odpowiada jednak tamilskim radykałom. W pięć lat później organizują się oni pod wodzą S. Chelvanayakama i E. Naganathana w Partię Federalną (Lanka Tamil Arasu Kazi, LTAK). Po 1956 r. LTAK, głosząca hasła autonomicznego państwa tamilskiego, wysuwa się na czoło ruchu tamilskiego. Wiosną 1958 r. kampania obywatelskiego nieposłuszeństwa przeradza się w krwawe zamieszki i w czerwcu rząd rozszerza uprawnienia języka tamilskiego. Nie wchodzi jednak ona w życie, gdyż we wrześniu 1959 r. premier Bandaranaike został zabity przez buddyjskiego mnicha.

W lipcu 1972 r. LTAK, ACTC i skupiający Tamilów indyjskich Ceylon Workers' Congress łączą się w Zjednoczony Front Tamilów (później Zjednoczony Front Wyzwolenia Tamilów, TULF), który w maju 1976 r. wysuwa żądanie niepodległości dla "świeckiego socjalistycznego państwa Tamilów". Na radykalizację TULF wpłynęła działalność innej organizacji.

W tym samym 1972 r. osiemnastoletni wówczas Velupillai Prabhakaran tworzy wzorowaną na afroamerykańskich Czarnych Panterach organizację o nazwie Nowe Tamilskie Tygrysy (Tamil New Tigers, TNT). Wybór symbolu nie był przypadkowy - syngaleskiemu lwu (singha = lew) przeciwstawiony został inny drapieżnik. Brutalny atak policji na tamilski kongres w styczniu 1974 r. w Jaffna sprawia, że Tygrysy postanowiły przejść do walki zbrojnej. i w lipcu następnego roku mordują burmistrza Jaffna. Bojownicy organizacji przechodzą przeszkolenie w libańskich obozach maoistowskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny i atakują funkcjonariuszy rządu. Od 1976 r. ich oficjalna brzmiała Wyzwolicielskie Tygrysy Tamilskiego Eelamu (Liberation Tigers of Tamil Eelam). W 1981 r. LTTE przeżywa rozłam - odrywa się od niej ortodoksyjnie marksistowska PLOTE (Ludowa Organizacja Wyzwolenia Tamilskiego Eelamu) z Uma Maheswaran na czele. O ile wśród członków LTTE przeważali ludzie z kasty rybaków Karava, o tyle w PLOTE znaleźli się przedstawiciele elitarnej kasty Vellala.

Pojawiają się nowe organizacje zbrojne: Ludowo-Rewolucyjny Front Wyzwolenia Eelamu - EPRLF (K. Padmanabha), Organizacja Wyzwolenia Tamilskiego Eelamu - TELO (Sri Sabaratnam), Rewolucyjna Organizacja Studentów Eelamu - EROS (V. Balakumar). Warto zwrócić uwagę na tą ostatnią grupę. Utworzona w 1975 r. w Wlk. Brytanii werbuje tamilskich robotników ze środkowego Cejlonu i preferuje sabotaż gospodarczy. EROS współpracuje ponoć z syngaleską organizacją maoistowską JVP (Ludowy Front Wyzwolenia).

W 1983 r. następuje punkt zwrotny - 23 lipca tego roku. Tygrysy zabijają 13 żołnierzy. W odpowiedzi Syngalezi dokonują krwawego pogromu Tamilów w Colombo i innych miastach - według niektórych źródeł miało zginąć nawet 2000 osób, a wiele tysięcy zostało zmuszonych do ucieczki. Miejsce sporadycznych aktów terroru zajmuje zmasowana wojna partyzancka, w której obie strony popełniają niezliczone okrucieństwa. W marcu 1985 r. główne organizacje tamilskich partyzantów (poza PLOTE) tworzą Front Wyzwolenia Narodowego Eelamu (ENLF). Latem 1985 r. przedstawiciele TULF i ENLF prowadzą w Bhutanie rozmowy z rządem. W grudniu 1985 r. TULF przyjmuje rządowy projekt autonomii. W połowie 1986 r. LTTE zaczyna zwalczać inne organizacja tamilskie (np. Sabaratnam został zabity przez Tygrysy w maju 1986 r.).

Tygrysy popierane były dyskretnie przez władze Indii, a zwłaszcza stanu Tamilnadu. Indie włączają się w konflikt, doprowadzając w lipcu 1987 r. do podpisania porozumienia pokojowego: pełne obywatelstwo dla wszystkich Tamilów, szeroka autonomia "Tamil Eelam", połączenie prowincji północnej i wschodniej (po przeprowadzeniu w tej ostatniej referendum)... Pojawia się jednak problem Prowincji Wschodniej - tutaj 58 % mieszkańców stanowią Syngalezi lub muzułmańscy (choć mówiący po tamilsku) Maurowie, których partia Sri Lanka Muslim Congress nie życzy sobie "Tamilskiego Eelamu". Realizację nadzorować mają indyjskie siły pokojowe.

Porozumienie atakowane jest jednak z obu stron. Syngalezi widzą w nim ograniczenie suwerenności Sri Lanki i groźbę rozpadu państwa; rozłamowcy z JVP (tzw. Patriotyczny Ruch Ludowy) dokonują nawet antyindyjskich akcji terrorrystycznych. Z kolei Tygrysy nie zgadzają się na rozbrojenie. W rezultacie już w październiku 1987 r. znowu wybuchają walki i siły LTTE wycofują się do prowincji wschodniej. W 1989 r. na żądanie rządu Sri Lanki armia indyjska zostaje ewakuowana.

Wykorzystują to Tygrysy, które od 1990 r. znowu kontrolują półwysep Jaffna. Potrafią skutecznie stawiać opór armii rządowej, co udowodniły atakując w 1996 r. bazę wojskową w Mullaitivu (1000 zabitych żołnierzy). Głośnym echem odbijają się także samobójcze ataki bombowe LTTE: w maju 1985 r. w Anuradhapura (146 zabitych), w rok później na lotnisku Bandaranaike (20 zabitych), w kwietniu 1987 r. na dworzec autobusowy w Colombo (110 zabitych); zabójstwa premiera Indii R. Gandhiego w maju 1991 r. i prezydenta Sri Lanki R. Premadasa w maju 1993 r. Od 1983 r. w konflikcie ginie co najmniej 50 tysięcy ludzi. Chciałoby się rzec: Nienawiść wrosła w serca i zatruła krew pobratymczą...

Jarosław Tomasiewicz